147 χρόνια από την Ένωση

Αύριο συμπληρώνονται 147 χρόνια από την Ένωση των Επτανήσων με την υπόλοιπη Ελλάδα. Ας δούμε ένα σύντομο ιστορικό των χρόνων πριν και μετά την Ένωση,ειδικότερα για την Λευκάδα (και φυσικά το Μεγανήσι).  

ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ

Το 1684 την κατέλαβαν οι Ενετοί και επισημοποίησαν την κατοχή τους με την συνθήκη του Κάρλοβιτς το 1699. Η πρωτεύουσα Αγία Μαύρα, μεταφέρθηκε από τους Ενετούς στη σημερινή της θέση που τότε ονομαζόταν «Αμαξική». Από τη χρονιά αυτή οι πολιτικές τύχες της Λευκάδας είναι ίδιες με τις τύχες των άλλων ιονίων νήσων. Κάτω από τη σημαία της Βενετίας τα νησιά του Ιονίου απόκτησαν για πρώτη φορά πολιτική ενότητα, αν και η Βενετική κυριαρχία δεν υπήρξε η ίδια σε όλα τα νησιά. Η ευέλικτη ενετική πολιτική χάραξε στα Επτάνησα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά πλαίσια προσαρμοσμένα στα τοπικά θέσμια που βρήκε σε κάθε νησί: αναγνώρισε παλιότερα προνόμια, υιοθέτησε θεσμούς και επέτρεψε την τοπική αυτονομία και τη δημιουργία τοπικής αριστοκρατίας. Έτσι τα Επτάνησα, πέραν των ομοιοτήτων που συνεπαγόταν η κοινή πολιτική πορεία, παρουσιάζουν και διαφορές. Π. χ. η Κέρκυρα και η Κεφαλλονιά αντιπροσωπεύουν δυο διαφορετικά πολιτειακά-διοικητικά συστήματα. Στην Κέρκυρα το πολίτευμα έχει έντονη την παρουσία του τοπικού αριστοκρατικού στοιχείου ενώ στην Κεφαλλονιά παρουσιάζεται μεγαλύτερη διείσδυση του λαϊκού στοιχείου. Η Λευκάδα διοικείται σύμφωνα με τον δικό της Καταστατικό Χάρτη, «τα προνόμια της Κοινότητας της Αγίας Μαύρας» που της παραχώρησε ο Μοροζίνι το 1684.

Η κυρίαρχη τάξη είναι οι nobili, δηλαδή, οι «ευγενείς» ή «άρχοντες», οι κάτοχοι μεγάλης κτηματικής περιουσίας που αποτελούν μια ελάχιστη μειοψηφία. Μόνο τα μέλη της έχουν πολιτικά δικαιώματα (cittadini). Αρχικά μόνο 70 οικογένειες ανήκουν στους cittadini αλλά σταδιακά το δικαίωμα αυτό το αποκτούν περισσότεροι. Η δεύτερη τάξη είναι οι αστοί: οι έμποροι, οι οποίοι έχουν και σπίτι στην πόλη και υπολογίσιμη περιουσία στον κάμπο της πόλης, οι γιατροί, οι δικηγόροι, οι συμβολαιογράφοι, οι φαρμακοποιοί-όλοι αυτοί αποκαλούνται signori και επισήμως notabili. Δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα αλλά διαθέτουν κοινωνικό κύρος. Ακολουθούν τα κατώτερα στρώματα της δεύτερης τάξης: οι μικροκτηματίες της περιοχής του κάμπου της πόλης, οι οποίοι διέμεναν στην πόλη, και οι χειρώνακτες επαγγελματίες (ξυλουργοί, χτίστες, βυρσοδέψες, μακελλάρηδες, ράφτες, σανδαλοποιοί, σαπωνοποιοί κ.λ.π.). Και στο χαμηλότερο σκαλοπάτι της αστικής κοινωνικής κλίμακας οι μικροαλιείς, οι μεταφορείς και οι χωρίς μόνιμη εργασία: οι κατ’ εξοχήν «μπουρανέλλοι». Κάποιοι μεγαλοκτηματίες βρίσκονται στην ύπαιθρο, μερικοί από τους οποίους διαμένουν και στην πόλη. Είναι οι «αφέντες» της περιοχής, έχουν προστάτες στο αρχοντολόι της πόλης και κολίγους στα κτήματά τους. Το πολυπληθέστερο πληθυσμιακό στρώμα το αποτελούν οι ελεύθεροι μικροκτηματίες γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι της υπαίθρου. Ζουν εξαιρετικά επίπονα και στερημένα υπό την σκληρή εκμετάλλευση των αρχόντων και των Ενετών. Ένα πολύ μικρότερο μέρος είναι οι κολίγοι, που καλλιεργούν τα κτήματα των κτηματιών. Συνολικά η ύπαιθρος συγκεντρώνει το 80% του πληθυσμού.

Ορισμένοι επαινούν την αποτελεσματικότητα και την διπλωματικότητα του ενετικού συστήματος διακυβέρνησης: εκσυγχρόνισε τη δημόσια ζωή, ιδρύοντας δικαστήρια και βάζοντας τις βάσεις για την οργάνωση των διοικητικών υπηρεσιών. Δεν παύει όμως να είναι ένα σύστημα ολιγαρχικό, που επέβαλε την οικονομική και πολιτική κυριαρχία μιας μειοψηφίας σε βάρος των πολλών και εξέθρεψε έτσι τις κοινωνικές αντιδικίες και συγκρούσεις της εποχής.

ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΙ ΓΑΛΛΟΙ- ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΟΙ- ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΓΑΛΛΟΙ

Το 1797 ο Ναπολέων Βοναπάρτης καταλύει την Ενετική Πολιτεία. Τα Επτάνησα ακολουθώντας την τύχη της Μητρόπολης περιέρχονται κατά πλήρη κυριότητα στη Γαλλία με την συνθήκη του Campo-Formio. Ο αρχικός ενθουσιασμός όμως και οι ελπίδες από την πατρίδα των φλογερών κηρυγμάτων περί ελευθερίας υποχωρεί σύντομα και μετατρέπεται σε δυσαρέσκεια εξ αιτίας των αυστηρών οικονομικών μέτρων των νέων κυριάρχων-δυσαρέσκεια που υποδαυλίζουν και οι εχθρικά διακείμενοι προς τη Γαλλία και ό,τι αυτή συμβόλιζε.

Η παρουσία των Γάλλων Δημοκρατικών αποδεικνύεται εφήμερη. Από τον Οκτώβριο του 1798 ο ενωμένος κατά της Γαλλίας Ρωσοτουρκικός στόλος αρχίζει να καταλαμβάνει τα Επτάνησα. Τον Απρίλιο του 1899 οι ναύαρχοι του αποφασίζουν ην ίδρυση αυτόνομης Πολιτείας των Επτανήσων με έδρα την Κέρκυρα.

Με την συνθήκη της Κων/πόλεως της 21ης Μαρτίου 1800 μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής αυτοκρατορίας αναγνωρίζεται επίσημα ότι τα Επτάνησα αποτελούν ενιαίο αυτόνομο κράτος υπό την προστασία και επικυριαρχία της Υψηλής Πύλης. Η επίσημη ονομασία του είναι «Πολιτεία των Επτά Ηνωμένων Νησιών» (Repubblica delle Sette Isole Ionie) και θα το κυβερνούσαν οι «πρόκριτοι» και οι «επιφανείς» του τόπου (=Principali e notabili): είναι το πρώτο ελληνικό κράτος μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους το 146 π.χ.- έστω όχι ανεξάρτητο αλλά, τύποις και ουσία, ημιαυτόνομο και φόρου υποτελές στο Σουλτάνο.

Νέα αλλαγή της διεθνούς θέσης και του εσωτερικού καθεστώτος των Επτανήσων το 1807: με την συνθήκη του Τίλσιτ τα Επτάνησα παραχωρούνται στην αυτοκρατορική πλέον Γαλλία του Ναπολέοντα και γίνονται γαλλική επαρχία αλλά για ελάχιστο χρονικό διάστημα: από το 1809 μέχρι το 1914 ο αγγλικός στόλος τα κυριεύει ένα-ένα με τελευταία την Κέρκυρα. Η Λευκάδα κυριεύθηκε τον Απρίλιο του 1810.

ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

Το Νοέμβριο του 1815 με τη συνθήκη των Παρισίων μεταξύ Ρωσίας και Αγγλίας τα Ιόνια νησιά θα αποτελέσουν ένα τύποις ελεύθερο και ανεξάρτητο κράτος υπό την επωνυμία «Ενωμένο Κράτος των Ιονίων Νήσων» υπό την άμεση και αποκλειστική Προστασία της Μεγάλης Βρετανίας-στην πραγματικότητα βρετανικό προτεκτοράτο. Το Σύνταγμα του νέου κράτους επιβλήθηκε από τον αυταρχικό πρώτο Λόρδο Αρμοστή Μαίτλαντ στην επί τούτω συγκληθείσα Συντακτική Συνέλευση, ένα Σύνταγμα ανελεύθερο που συνοδεύτηκε από μια αυταρχική διακυβέρνηση που προκάλεσε αντιδράσεις και εξεγέρσεις. Μια τέτοια εξέγερση ήταν η στάση των χωρικών της Λευκάδας το 1819, που κατεστάλη με ιδιαίτερη σκληρότητα.

Η Προστασία κράτησε μέχρι το 1864. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι την εποχή αυτή οργανώνεται σοβαρό σύστημα δημόσιας εκπαίδευσης με τρεις βαθμίδες, το πρώτο στον ελλαδικό χώρο. (Στη Λευκάδα ιδρύεται το 1829 το «Δευτερεύον Σχολείο Λευκάδος», δηλαδή το ονομαστό της Γυμνάσιο με πρώτο διευθυντή τον Αθανάσιο Ψαλίδα). Η Προστασία, συνήθως αυταρχική και καταπιεστική γενικώς, αναγκάζεται μερικές φορές να εμφανίσει δημοκρατικό προσωπείο όπως π. χ. με τις μεταρρυθμίσεις του Αρμοστή Seaton στο τέλος της δεκαετίας 1840-50. Τελικά ενδίδει και αποδέχεται την θέληση του Επτανησιακού λαού για Ένωση αφού επιτυγχάνει, ως αντάλλαγμα, να προσαρμόσει κάποιες πλευρές της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδος και του εσωτερικού καθεστώτος της στις δικές της βλέψεις.

Με την συνθήκη της 13ης Ιουλίου 1863 (μεταξύ Αγγλίας, Γαλλίας, Αυστρίας και Δανίας) ορίζεται βασιλιάς της Ελλάδος ο Γ. Γλύξμπουργκ και ότι τα Επτάνησα θα παραχωρηθούν στην Ελλάδα. Στις 1η Αυγούστου υπογράφεται το πρωτόκολλο της παραχώρησης με την προϋπόθεση ότι θα συναινέσει η Ι Γ΄ Ιόνια Βουλή, η οποία εκλέγεται ειδικά για το σκοπό αυτό.

Στην πανηγυρική συνεδρίαση της ΙΓ΄ Βουλής (5η Οκτωβρίου 1863) διαβάζεται το ενθουσιώδες ψήφισμα για την Ένωση που είχε συντάξει ο βουλευτής Λευκάδας Αριστοτέλης Βαλαωρίτης. Με τις συνθήκες της 14/11/1863 και 17/5/1864 επισημοποιείται η παραχώρηση των Επτανήσων στην Ελλάδα. Την 21η Μαΐου 1864 ο Αρμοστής Ερρίκος Στορξ παρέδωσε στον έκτατο απεσταλμένο της ελληνικής κυβέρνησης Θρ. Ζαΐμη τα Επτάνησα. Στο νησί μας πρωί-πρωί αυτή τη μέρα πλήθος κόσμου είχε συγκεντρωθεί γύρω στο φρούριο της Αγίας Μαύρας. Στις 6 το πρωί η αγγλική φρουρά μπήκε στη φρεγάτα «Μάγισσα» και στις 8 έφτασαν ο Μητροπολίτης Γρηγόριος και ο Έπαρχος Μάρκος Τσαρλαμπάς. Μετά τις σχετικές προσφωνήσεις, η αγγλική σημαία υπεστάλη, τα κλειδιά του φρουρίου παραδόθηκαν σε ελληνικό απόσπασμα, ο Άγγλοι έφυγαν και ο ΄Επαρχος ύψωσε την Ελληνική σημαία. 21 κανιοβολισμοί της «Μάγισσας» απέδωσαν χαιρετισμό στην κυανόλευκη. Ο ήλιος πάνω από τη Λάμια χαιρέτιζε τη πρώτη μέρα της ελευθερίας των της Λευκάδας και όλων των Επτανήσων.

Κατά την περίοδο της Προστασίας εξακολουθεί η κοινωνική διαίρεση σε τάξεις σαφώς διαχωρισμένες μεταξύ τους, με νέο ενδιαφέρον στοιχείο την ενδυνάμωση της αστικής τάξης. Ο Πάνος Ροντογιάννης καταρτίζει ένα πολύ γενικό κοινωνιολογικό διχοτομικό σχήμα: από τη μια, το «αρχοντολόι», δηλαδή οι μεγαλοκτηματίες και οι σύμμαχοί τους των ανωτέρων αστικών στρωμάτων, και, από την άλλη, το «πόπολο», που περιλαμβάνει όλα τα άλλα κοινωνικά στρώματα και του οποίου την πολιτική και πολιτιστική ηγεμονία έχουν οι φωτισμένοι αστοί και, κυρίως, οι διανοούμενοι. Σε γενικές γραμμές συνεχίζεται η κοινωνική διαστρωμάτωση της Ενετοκρατίας. Το καινούργιο είναι ότι προς το τέλος της περιόδου της Προστασίας αρχίζει να κάμπτεται η ισχύς των κτηματιών-αρχόντων μπροστά στην εμφάνιση των νέων δυναμικών αστικών στρωμάτων, που ασχολούνται με τις εμπορικές δραστηριότητες. Το πιο ισχυρό τμήμα του είναι οι λεγόμενοι «εμποροκτηματίες», που αρχίζουν από το 1850 περίπου να γνωρίζουν τη μεγάλη τους ακμή. Ενδιαφέρουσα επίσης είναι η διεύρυνση του στρώματος των ποικίλων επαγγελματιών της αγοράς, που καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα επαγγελματικών δραστηριοτήτων και αποτελούν μάλλον την πλειοψηφία του πληθυσμού της πόλης, το λαϊκό στοιχείο της, το «popolo». Και τέλος αυξάνονται αριθμητικά διαρκώς οι «υπάλληλοι», ένα κοινωνικό μόρφωμα με εντελώς ασαφή όρια. Συνεχίζουν να υπάρχουν κτηματίες στην ύπαιθρο και συνεχίζουν οι γεωργοί να αποτελούν το συντριπτικά μεγαλύτερο τμήμα της υπαίθρου, γύρω στο 80%.

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

Με το Β. Δ. της 11/12/1864 η Λευκάδα μαζί με την Ιθάκη αποτέλεσαν το Νομό Λευκάδος με δύο επαρχίες, της Λευκάδος και της Ιθάκης. Με το Νόμο ΡΜΓ΄ του 1866 ο Νομός Λευκάδος καταργήθηκε και το νησί έγινε επαρχία του Νομού Κέρκυρας ως το 1899. Με το Νόμο ΒΧΔ΄ της 6/6/1899 η Λευκάδα ξανάγινε νομός μαζί με τα νησιά Μεγανήσι, Ιθάκη, Κάλαμο, Καστό. Το 1909 ο νομός αυτός καταργήθηκε πάλι και η Λευκάδα με το Μεγανήσι αποτέλεσαν την Επαρχία Λευκάδος του Νομού Κερκύρας. Το 1945 η Λευκάδα και το Μεγανήσι αποτέλεσαν την Επαρχία Λευκάδος του Νομού Πρεβέζης. Το 1946 επανασυστήνεται ο Νομός Λευκάδος, που περιλαμβάνει τη Λευκάδα, την Ιθάκη και τα άλλα μικρότερα νησιά Μεγανήσι, Κάλαμο, Καστό. Ο νομός παραμένει μέχρι σήμερα με τη διαφορά ότι η Ιθάκη με το Νόμο 1976/12-1-1953 αποσπάστηκε στο Νομό Κεφαλληνίας.

(Απόσπασμα από ιστορικό άρθρο του Δ.Τσερέ, φιλόλογου).

Μια πιο εκτενή αναφορά στο πολιτικό, κοινωνικό, διπλωματικό και οικονομικό γίγνεσθαι της εποχής και στις εξελίξεις που οδήγησαν στην πολυπόθητη Ένωση μπορείτε να διαβάσετε στο εξαιρετικό άρθρο του καθηγητή Μπατιστάτου Ευάγγελου του Πανεπιστημίου Πειραιώς, εδώ .

(Πηγές: www.lefkada.gr, www.corfuhistory.eu)